تاریخچه
سازه های پارچه ای از نظر معماری ، منبع الهام بام های غشایی امروزی، در سایبان های کرباسی وخیمه های سنتی نهفته است هر چند که از بعد سازه ای و ظاهری، در سطح کشیده یک بادبان دریایی، تشابه نزدیکتری مشاهده می شود .
سازه های پارچه ای سنتی
اندازه سایبان های کرباسی و پیچیدگی آن ها،دست کم به دو هزار سال قبل بر می گردد. از تصاویر نقاشی شده و آثار باقی مانده معماری در می یابیم که برخی از آمفی تئاترهای روم با «وِلاریا» که از جنس پارچه نخی بوده تزئین می شده است .این ولاریا های بین رسته های طناب آویخته شده و برای ایجاد سایه در سرتاسر فضای مرکزی کشیده می شدند.
اخیرأ نیز سایبان های کرباسی بافته شده معروف به«تُلدوس» جهت ایجاد سایه بر فراز خیابان های اسپانیا مورد استفاده قرار گرفته ونمونه های بسیار دیگری نیز در اقلیم های گرم وجود دارد .
چادرهای ساخته شده از پوست حیوانات یا مواد بافتنی سابقه طولانی تری دارند و در تمام نقاط دنیا،به ویژه در جوامع بدوی نیازمند به سایبان های سبک و قابل حمل ،مورد استفاده قرار می گرفته اند .
سازه های پارچه ای قدیمی
در رابطه با سازهای پارچه ای قدیمی،می توان از چادر سرخ پوستان آمریکایی،«یورت» مغولها(نوعی چادرمخصوص) و سیاه چادرهای مورد استفاده چادر نشینان صحرا در عربستان وعشایر ایران نام برد.این چادرهای بدوی بسیار احساس برانگیز هستند.از دوران رومی ها تا قرن نوزدهم میلادی پیشرفت اندکی در چادرهای غربی وجود داشته که بخشی از آن به خاطر فقدان تقاضا و بخشی هم بر اثر عدم توفیق در توسعه استحکام کابل ها،منسوجات و اتصالات بوده است.
انقلاب صنعتی
ولی پس از انقلاب صنعتی،هم تقاضا برای چادرهای بزرگ (مورد استفاده در سرگرمی های گروهی نظیر سیرک)و هم امکان دسترسی به مصالح مقاوم تر افزایش یافت به طوری که مصالح مقاوم به دلیل تولید صنعتی،قیمت تمام شده ی کمتری از قبل داشتند.
ساخته های احساس برانگیز چادری،نظیر تولیدات«چاپیتو» و «استور میر» گسترش یافت که با قطرهای بالای ۵۰ متر و هندسه های پیچیده از نخ های بافته شده توسط ماشین یا کرباس های کنفی ساخته می شدند .
نوآوری های قرن بیستم
در تمام نمونه های فوق رویه ها نسبتاً شل بوده و پایداری آن ها ناشی از ترکیب طناب های کلفت ، وزن مصالح و سختی ذاتی مصالح نسبتاً ضخیم و سنگین می باشد .بعد از جنگ جهانی دوم، با گسترش نوع نوظهور و کاملی از سازه های پارچه ای،دوران جدیدی آغاز گشت که در آن رویه های سبک و انعطاف پذیر استحکام خود را نه از طریق وزن و سختی بلکه از انحنای طراحی شده به علاوه پیش تنیدگی کسب می کردند و این متأثر از ویژگی های مواد جدید بود .
فری اتو
سازه های پارچه ای در این زمینه دو مبتکر برتر وجود داشتند، معمار و مهندس«فری اتو» که برای معماران شناخته شده تر است ،کسی است که در سال ۱۹۵۷ مرکز توسعه ساختمان های سبک وزن را در برلین بنیان گذاشت و در سال ۱۹۶۴، فعالیت خود را از طریق تأسیس مؤسسه معروف تر خود، در زمینه سازه های پارچه ای سبک وزن ؛ در دانشگاه اشتوتگارت دنبال نمود.
شریک او «پیتر استور میر» بود که مؤسسه خانوادگی وی یکی از پیشرو ترین سازندگان چادرهای بسیار بزرگ اروپا از سال ۱۸۷۲ بوده است .«اتو» تجربه کردن فرم های سبک وزن را با ساخت و آزمایش مدل هایی در مقیاس آزمایشی با موادی مانند حباب های صابون، توری ها و قماش های الاستیک که وی آن ها را فقط تحت کشش قرار می داد، آغاز نمود.
یکی از نخستین پروژه های تحقیق یافته وی سالن موسیقی ساده و در عین حال شعف انگیز« نمایشگاه باغ فدرال» در شهر«کاسل» آلمان درسال۱۹۵۵ بود .
سایبان های آلمانی
از شهر کاسل نسلی از سایبان های آلمانی در هوای باز به عنوان نمایشگاه های گل وگیاه، تجاری و ملی به وجود آمد که معرف تداوم ایده های نوین درباره شکل ، تکنیک های اجرا، شیوه تنش دهی، مصالح و اتصالات بود. این سازه ها که بیشترشان موقتی بودند تأثیر قوی ومؤثری در مبانی زیر مجموعه های معماری پس از خود گذاشتند .
سازه های فوق ترکیبی از سازه های نمایان و جاذبه زیبایی شناسی را ارائه نمودند، این اشکال موج دار اغلب یاد آور پدیده های طبیعی نظیر امواج دریا، ابرها یا قله کوه های پوشیده از برف بودند که بعدها به صورت منبع الهام برای چندین نسل از طراحانی در آمدند که بیشتر به دنبال فرم های معماری بر پایه اصول بنیادی بودند تا فرم های تأثیر گرفته از مدهای حاکم بر جامعه .
دهه 1950
پارچه ها و پوشش های موجود در دهه ۱۹۵۰ تنها اجازه ساخت دهانه های بسیار محدود با طول عمر کم را به «فری اتو» می داد. امروز در اثر پیشرفت فناوری منسوجات ، نمونه های ساخته شده پر ابهتی با مقاومت عالی در برابر آتش سوزی وطول عمر بیست و پنج سال یا بیشتر به چشم می خورد .
درنهایت سقف پارچه ای، این روش باستانی ایجاد سرپناه ، که متأسفانه هرگز به عنوان یکی از اشکال کلاسیک شناخته نشد، جایگاه خود را در فرهنگ متداول معماری پیدا کرد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
برداشت : کتاب سایبان های سبک
نوشته : ماریتز وندنبرگ
